1. Sąd Najwyższy wydał 7 maja 2021 tzw. uchwałę siódemkową III CZP 6/21 nadając jej moc zasady prawnej.

 

1. Całość glosy obejmująca kontrargumenty prawne i orzecznictwo sądowe znajduje się tu https://drive.google.com/file/d/1AZUyrfiy_gjaX-HE3pHwCFCvU–cY0Rw/view

 

1. Zachęcam i upoważniam pełnomocników do jej wykorzystania w sporach z bankami na gruncie kredytów powiązanych z walutą CHF z podaniem źródła pochodzenia. Skala błędów Sądu Najwyższego wymaga szerokiego komentarza i krytyki także w ramach orzeczeń sądów powszechnych.

 

3. Uchwała mimo, że podjęta w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w rzeczywistości stanowi emanację czy wręcz kopię prywatnych poglądów SSN Romana Trzaskowskiego (sędziego sprawozdawcy w uchwale III CZP 6/21) wyrażonych w publikacji naukowej „Skutki sprzeczności umów obligacyjnych z prawem. W poszukiwaniu sankcji skutecznych i proporcjonalnych.” LexisNexis Warszawa 2013.

 

4. Sąd Najwyższy w komentowanej uchwale próbuje kreować „utrwaloną” linię orzeczniczą Sądu Najwyższego w przedmiocie postanowień nieuczciwych w umowach z konsumentami i skutków ich usunięcia z umowy powołując się na wcześniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego. Nie może jednak umknąć uwadze fakt, że zdecydowana większość orzeczeń, do których odwołuje się Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 6/21 była podjęta przy udziale tzw. starych sędziów Sądu Najwyższego, a co ważniejsze w których sędzią sprawozdawcą był nie kto inny jak SSN dr hab. Roman Trzaskowski. Ten sędzia został także wyznaczony jako sędzia sprawozdawca w planowanej na 8 listopada 2021 uchwale w sprawie III CZP 54/21 dotyczącej pytań o to jak liczyć bezpodstawne wzbogacenie kredytodawcy po nieważnej umowie kredytu tj. czy bank jest bezpodstawnie wzbogacony i o ile z tytułu wpłat kredytobiorcy.

 

5. Sąd Najwyższy popełnił kilka zasadniczych błędów w zakresie interpretacji dyrektywy 93/13 oraz odnośnego orzecznictwa TSUE.

 

• SN wykreował na gruncie uchwały sankcję „trwałej bezskuteczności” mimo, że zgodnie z orzecznictwem TSUE (np. wyrok w sprawie C-19/20), art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz motywem 21 dyrektywy 93/13 sankcja ta powinna wynikać z przepisów prawa krajowego a nie orzecznictwa, w tym z uchwały SN;

 

• 385(1) k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w zw. z motywem 21 dyrektywy 93/13 nie przewiduje sankcji trwałej bezskuteczności a jedynie brak związania postanowieniem nieuczciwym;

 

• sankcja braku związania umową z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie może być interpretowana na gruncie art. 385(1) k.c. jako sankcja trwałej bezskuteczności gdyż przepis ten nie daje tak daleko idącej swobody interpretacyjnej;

 

• Sąd Najwyższy wbrew utrwalonemu orzecznictwu TSUE (np. C-19/20) uznał, że konsument musi się powołać na nieważność umowy, a nie jak stanowią wyroki TSUE, że konsument może zrzec się tej nieważności nieważności umowy, która istnieje obiektywnie od początku trwania umowy;

 

• w konsekwencji wychodząc z powyższego błędnego założenia, Sąd Najwyższy bezpodstawnie rozróżnił moment, od którego umowa staje się skuteczna i moment od którego umowa staje się bezskuteczna, tj. jeśli konsument oświadczyłby, że zrzeka się nieważności umowy to umowa miałaby stawać się skuteczna ex tunc od daty jej zawarcia, a jeśli konsument oświadczyłby, że nie zrzeka się nieważności umowy to  umowa miałaby stawać się bezskuteczna ale ex nunc czyli od daty tego oświadczenia, w sytuacji gdy z art. 6 ust. 1 dyrektywy wynika, że umowa staje się bezskuteczna w tym samym momencie czasowym co postanowienie umowne, a zatem od daty jej zawarcia, zaś z orzecznictwa TSUE wynika, że konsument może się tej nieważności, która istnieje obiektywnie od daty zawarcia umowy,  ewentualnie zrzec;

 

• w konsekwencji, przy przyjęciu sankcji trwałej bezskuteczności umowy, Sąd Najwyższy błędnie przyjął datę, od której bank może dochodzić roszczeń jako datę złożenia przez konsumenta oświadczenia, a nie datę zawarcia umowy, przy czym taki zabieg nastąpił w celu ochrony roszczeń banków o zwrot kapitału kredytu;

 

• Sąd Najwyższy w końcu dokonał nadinterpretacji orzeczenia C-19/20 uznając, że wynika z niego, że konsument tylko przed sądem może złożyć oświadczenie o skorzystaniu z ochrony gwarantowanej dyrektywą 93/13 po pouczeniu przez sąd o konsekwencjach upadku umowy, podczas gdy z orzeczeniaC-19/20 wynika jedynie obowiązek pouczenia konsumenta o skutkach nieważności gdy konsument domaga się uznania za nieuczciwe określonego postanowienia, którego usunięcie z umowy rodzi jej nieważność, natomiast z tego orzeczenia nie wynika kiedy i w jakich okolicznościach konsument może złożyć oświadczenie woli co do skorzystania z systemu ochrony pod dyrektywą 93/13;

 

• 60 k.c. określa warunki skuteczności oświadczenia wskazując, że oświadczeniem jest każde zachowanie osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, zatem oświadczenie skierowane do banku co do tego, że konsument uważa, że umowa jest nieważna tudzież zaprzestanie spłaty są tymi zrachowaniami, które mogą być poczytane jako ujawniające wolę skorzystania z systemu ochrony pod dyrektywą 93/13 (i kwestię tę powinien zbadać sąd krajowy w toku procesu), zaś Sąd Najwyższy nie ma podstawy prawnej odnośne tego aby stawiać dalsze warunki skuteczności oświadczenia woli konsumenta, jak np. bycie pouczonym o skutkach nieważności, które nie wynikają z przepisów prawa;

 

• sankcja trwałej bezskuteczności, jeśli w ogóle miałaby się przyjąć w orzecznictwie (por. całość glosy dostępna na naszym blogu), powstaje zatem od daty takiego zachowania konsumenta, które może być poczytane za oświadczenie w rozumieniu art. 60 k.c. i które dotarło do banku tak aby ten mógł się zapoznać z jego treścią (art. 61 k.c.), a nie od daty oświadczenia przed sądem po pouczeniu konsumenta o skutkach prawnych;

 

6. Z orzecznictwa TSUE wynika, że sankcja braku związania postanowieniem umownym/sankcja braku związania umową powinna wynikać z przepisów prawa. Art. 385(1) k.c. odnosi się tylko do sankcji braku związania postanowieniem nieuczciwym a w zakresie sankcji braku związania umową stanowi, że jeśli nie wiąże postanowienie umowne strony związane są pozostałą treścią umowy, przy czym mając na względzie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz motyw 21 tej dyrektywy należy uznać, że chodzi tu o związanie pozostałą treścią umowy o ile jest to możliwe na gruncie przepisów prawa krajowego. Jedyną zaś sankcją na gruncie prawa polskiego, która realizuje rezultat w postaci braku związania umową gdy cześć umowy jest wadliwa jest sankcja z art. 58 § 3 k.c. tj. nieważności bezwzględnej umowy. Zatem należy uznać, że ta sankcja jest sankcją, która skutkuje brakiem związani konsumenta umową gdy usunięte z niej zostanie postanowienie nieuczciwe. Ta sankcja zgodnie w wymogami TSUE realizuje rezultaty/skutki, których wymaga art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13. Sankcja nieważności bezwzględnej z art. 58 § 3 k.c. jako sankcja braku związania umową jest zgodna także z zasadą skuteczności i równoważności, które to zasady muszą być uwzględnione przy wdrażaniu w przepisy prawa krajowego sankcji z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13.

 

7. Sankcja braku związania umową działa erga omnes tak samo jak sankcja bezwzględnej nieważności, w tym sensie, że także osoby trzecie, które mają w tym interes prawny i z braku związania konsumenta postanowieniem nieuczciwym tudzież całą umową wywodzą skutki prawne mogą się na tę sankcję powołać wykazując, że źródłem ich uprawnień była umowa zawarta z konsumentem, którego nie wiązały poszczególne jej postanowienia tudzież cała umowa. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 i art. 385(1) k.c. nie definiuje kręgu osób, które na tę sankcję mogą się powołać lecz krąg osób, które tymi postanowieniami nie są związane. Również przedsiębiorca może powołać się na sankcję braku związania konsumenta postanowieniem nieuczciwym tudzież całą umową jeśli tylko wykaże w tym interes prawny przy czym konsument może to powołanie się zniweczyć oświadczając przedsiębiorcy, że decyduje się na bycie związanym postanowieniami nieuczciwymi tudzież całą umową tudzież żąda uzupełnienia umowy przez sąd w procesie, który może wytoczyć przedsiębiorca. W wyroku C- 472/10 TSUE wskazał wprost na skutek erga omnes sankcji braku związania postanowieniem nieuczciwym. Natomiast, sankcja trwałej bezskuteczności wykreowana przez Sąd Najwyższy właśnie tę skuteczność erga omnes ogranicza, skoro na nią mógłby powołać się tylko konsument i to tylko w ramach sporu sądowego.

 

8. Stoję na stanowisku zatem, że sankcja braku związania postanowieniem nieuczciwym, o której mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 jest odzwierciedlona w zakresie swojego skutku i rezultatu w art. 58 § 3 k.c. tj. poprzez sankcję bezwzględnej nieważności umowy, ewentualnie jest to sankcja z art. 385(1) k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 i jej motywem 21 tj. po prostu sankcja braku związania umową (ang. as simple as it is czy jeśli ktoś woli łacinę clara non sunt interpretanda), bo tylko te sankcje wynikają z naszego porządku prawnego, w którym nie ma miejsca na sankcję trwałej bezskuteczności wykreowaną przez Sąd Najwyższy.

 

9. Natomiast, nawet gdyby hipotetycznie zgodzić się z Sądem Najwyższym, iż sankcja z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13: (a) nie jest sankcją bezwzględnej nieważności umowy z art. 58 § 3 k.c. tudzież (b) nie jest sankcją autonomiczną z art. 385(1) §2 k.c. lecz sankcją w postaci trwałej bezskuteczności umowy, a (c) sankcja trwałej bezskuteczności działa nie od początku zawarcia umowy ex tunc jak wskazałam powyżej lecz ex nunc od daty oświadczenia konsumenta, to z całą pewnością nie może być to tylko i wyłącznie oświadczenie składane po pouczeniu przez sąd  o skutkach nieważności umowy lecz jest to oświadczenie, w którym konsument zakwestionował umowę poza sądem lub w sądzie, tj. każde oświadczenie, które wyraża wolę konsumenta zakończenia umowy z uwagi na powołanie się przez niego na system ochorny pod dyrektywą 93/13, a ta zgodnie z art. 60 k.c. może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny.

 

10. W konsekwencji roszczenia banków o zwrot kapitału przedawniają się albo od udostępnienia kapitału na podstawie umowy, która od początku była nieważna, ewentualnie trwale bezskuteczna ex tunc, ewentualnie od jej zakwestionowania tj. złożenia oświadczenia woli przez konsumenta w rozumieniu art. 60 k.c. i jego dotarcia do banku zgodnie z art. 61 k.c. w tym z sądzie ub poza sądem.

 

1. Podsumowanie

 

1. Dr hab. Roman Trzaskowski w swojej publikacji „Sprzeczność umów….” postulował uzupełnienie umowy przepisem dyspozytywnym po usunięciu z niej postanowień nieuczciwych. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 roku II CSK 803/16, w którym sędzią sprawozdawcą był SSN Roman Trzaskowski, Sąd Najwyższy dopuśił możliwość uzupełnienia umowy kredytu kursem średnim NBP po usunięciu z niej postanowień nieuczciwych odsyłających do tabel kursowych. Wyrok ten stał się wytyczną dla wielu orzeczeń sądów powszechnych i miał wytyczać linię orzeczniczą Sądu Najwyższego w tym zakresie. Te zapatrywania Sądu Najwyższego zostały jednak zniweczone przez wyrok TSUE w sprawie p. Dziubak C-260/18.

 

2. Antykonsumenckie rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, w tym wyrok z dnia 11 grudnia 2021 roku V CSK 382/18 zostały skrytykowane przez dr Anetę Wiewiórowską – Domagalską w publikacji na łamach Rzeczpospolitej w artykule z dnia 20 maja 2020 roku „Konsumencka kontrewoluja i pozorny przełom”. Autorka wskazała na szereg naruszeń dyrektywy 93/13 przez orzecznictwo Sądu Najwyższego a z publikacji wyjawił się wręcz brak znajomości przez Sąd Najwyższy przepisów chroniących konsumenta w UE.

 

3. Uwzględniając treść uchwały III CZP 6/21 odwracającej sens i istotę ochrony konsumentów w imię ochrony interesów przedsiębiorców wydaje się, że zarzuty wobec niedostatecznego rozpoznania w orzecznictwie Sądu Najwyższego problematyki ochrony konsumenta na gruncie dyrektywy 93/13 i orzecznictwa TSUE pozostają aktualne.

 

4. Jednocześnie wobec faktu, że w większości uchwał dotyczących tej problematyki sędzią sprawozdawcą jest jedna i ta sama osoba powstaje pytanie czy w Sądzie Najwyższym tylko jeden sędzia potrafi odnieść się do orzecznictwa TSUE na gruncie dyrektywy 93/13, mając przyzwolenie pozostałych sędziów Sądu Najwyższego na autorską interpretację prawa wspólnotowego.

 

5. Składając swoje podpisy pod uchwałami, w tym uchwałami mającymi moc zasad prawnych, Sąd Najwyższy podpisuje się pod scenariuszem przewidującym monolog jednego aktora, który wygłosi swoją następną „sztuczkę” najprawdopodobniej w ramach w planowanej na 8 listopada 2021 uchwały w sprawie III CZP 54/21. Tymczasem potrzeba dyskusji i krytyki tak w ramach orzeczeń sądów powszechnych jak i w Sądzie Najwyższym aby ten monolog zamienić na dialog, a „sztuczki” na „sztukę” i w oparciu o ten dialog wypracować prawdziwą sztukę – arcydzieło prawnicze oparte o rozwiązania de lege lata, pod którymi bez cienia zażenowania będzie mógł się podpisać skład siódemkowy.

Barbara Garlacz – radca prawny

Kancelaria GARLACZ