14 marca 2019 roku TSUE wydał wyrok w sprawie węgierskiej, (C-118/17) który jest podstawą do żądania przez frankowiczów także w Polsce nieważności umowy.

Orzeczenie jest bardzo ważne gdyż dotyka kwestii, nad którą zastanawiają się także sądy w Polsce tj. czy po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych umowa ma pozostać w mocy, czy można ją uzupełnić innym kursem czy też należy stwierdzić nieważność. TSUE wskazał wprost, że wyrok ten dotyczy interpretacji jego wcześniejszego wyroku C-26/13, na który powołują się banki w sądach w celu podmiany ich kursów kursem rynkowym.

Premier Orban chciał utopić frankowiczów na Węgrzech…

Na Węgrzech z inicjatywy Premiera Orbana wprowadzono rozwiązanie ustawowe zgodnie z którym kredyty podlegały przeliczeniu z mocą wsteczną i na przyszłość po kursie urzędowym. To dało kredytobiorcom jedynie zwrot spreadu, ale nie zniwelowało ryzyka kursowego dla kredytobiorców, które wynika nie tyle z własnych kursów banków ale z samego powiązania kredytu w walucie lokalnej z frankiem (warunek dotyczący ryzyka kursowego).

Zdaniem sądu węgierskiego rozpoznającego sprawę oczywistym celem rozwiązań ustawowych na Węgrzech było to, aby w ten sposób wpłynąć na rozstrzygnięcia właściwych sądów w kierunku korzystnym dla banków, czyli ograniczyć roszczenia klientów do spreadu walutowego.

…tymczasem frankowicze z Węgier przechytrzyli Orbana…

Mimo wprowadzenia kursów oficjalnych frankowicze na Węgrzech nie poddają się i kwestionują cały mechanizm waloryzacji umownej (TSUE C-186/16, C-51/17). Tak było i tym razem. Kredytobiorca postanowił walczyć o stwierdzenie nieważności umowy kierując pytania do TSUE (C-118/17).

TSUE wskazał, że niezależnie od obowiązywania kursu urzędowego, kredytobiorcy mogą powoływać się na nieuczciwość warunku dotyczącego ryzyka walutowego, a tego nie przewidział Orban. To jest kontynuacja linii orzeczniczej TSUE wyrażonej w wyroku z 20 września 2018 roku (C-51/17).

Jeżeli kredytobiorca powoła się na nieuczciwość warunku dotyczącego ryzyka to zmiany ustawowe wprowadzające kurs urzędowy nie mogą być przeszkodą do stwierdzenia nieważności umowy. To ustalenie TSUE ma przełożenie pośrednio na argumentację banków w polskich sądach, że z uwagi na tzw. ustawę antyspreadową nie jest możliwe stwierdzenie nieważności umowy.

TSUE: „Tak” dla nieważności umowy. „Nie” dla kredytu na Liborze.

TSUE przesądził, że warunek dotyczący ryzyka stanowi element główny świadczenia, co również jest osią sporu w sądach polskich powodującą rozbieżności w orzecznictwie. W konsekwencji TSUE uznał, że usuniecie tego warunku z umowy powoduje, iż w takim przypadku utrzymanie umowy nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia, co jednak powinien ocenić sąd węgierski. Takie zapatrywanie TSUE powinno ośmielić sądy polskie w stwierdzaniu nieważności umowy zamiast zasądzaniu nadpłat (czyli rozwiązaniu kredyt w PLN na Liborze).

TSUE potwierdził także, że o stwierdzeniu nieważności decyduje interes konsumenta prezentowany w toku postępowania. Wydaje się więc, że chodzi o to, iż to konsument decyduje jaka sankcja jest dla niego korzystniejsza: nieważność czy pozostawienie umowy w mocy.

„Nie” dla automatycznego „plombowania” umowy.

TSUE odniósł się do wcześniejszego orzeczenia C-26/13 przewidującego możliwość uzupełnienia umowy przepisem dyspozytywnym ponownie wskazując, iż możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których rozwiązanie umowy jako całości naraziłoby konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki, wobec czego ten ostatni poniósłby negatywne konsekwencje, przy czym stwierdził, że utrzymanie umowy byłoby sprzeczne z interesami kredytobiorcy prezentowanymi w postępowaniu przed sądem węgierskim.

Barbara Garlacz – radca prawny prowadząca kilkaset spraw kredytów