Sąd Okręgowy w Warszawie wystąpił do TSUE z czterema pytaniami prejudycjalnymi. Jeżeli TSUE na nie odpowie, to wyrok TSUE będzie miał znaczenie dla tych spraw frankowych, w których argumentacja opiera się wyłącznie na abuzywności postanowień umownych. Problem jednak w tym, że zadane pytania są sugerujące i nieprzemyślane, a odpowiedzi TUSE mogą pogrążyć tzw. frankowiczów, którzy kwestionują wyłącznie kursy banków.

Pytania do TUSE mogą przekreślić nadzieje frankowiczów na wygrane w sądach.

Pytania sądu zakładają, że stwierdzenie nieważności umowy jest niekorzystne dla kredytobiorcy i najlepiej byłoby uzupełnić umowę o kurs wynikający z zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów, chyba, że TSUE uzna, że mimo niekorzystnych dla kredytobiorcy skutków związanych z upadkiem umowy, umowa musi być uznana za nieważną, gdyż stawka LIBOR jest nierozerwalnie związana z zasadą indeksacji. Trudno jednak do końca odgadnąć intencje sądu warszawskiego gdyż pytania nie są stawiane kaskadowo i brak w nich logicznej konsekwencji. Nie  wiadomo więc czy na tak postawione ogólne pytania TSUE w ogóle odpowie.

Pytania do TSUE mogą przekreślić szanse na wygrane tych frankowiczów, którzy w sądach powołują się na argument najprostszy tj. tylko na dowolność ustalania kursu przez bank. W świetle możliwych odpowiedzi TSUE ta argumentacja może się okazać niewystarczająca aby wygrać z bankiem. Dlatego konieczne jest podnoszenie innych zarzutów na nieważność umowy.

Pytania do Trybunału

Pytania Sądu Okręgowego w Warszawie sprowadzają się do czterech kwestii:

• Czy w razie unieważnienia umowy, co zdaniem sądu pytającego, jest niekorzystne dla konsumenta, sąd może zastąpić postanowienie nieuczciwe ustalonym zwyczajem lub rozwiązaniem wynikającym z zasad słuszności?
• Czy oceny skutków unieważnienia umowy należy dokonać na dzień zawarcia umowy czy na moment sporu sądowego i czy ma znaczenie stanowisko konsumenta co do upadku umowy przedstawione w toku sporu?
• Czy mimo nieuczciwego charakteru można utrzymać umowę z tym warunkiem nieuczciwym jeżeli obiektywnie będzie to korzystne dla konsumenta w chwili rozstrzygnięcia sporu?
• Czy usunięcie nieuczciwego warunku z umowy może prowadzić do skutku takiego, że umowa będzie miała kształt sprzeczny z zamiarem stron przy jej podpisaniu, w sytuacji gdy postanowienia określające główne świadczenie konsumenta były nierozerwalnie związane z usuniętym nieuczciwym postanowieniem umownym?

O co chodzi w pytaniach do TSUE?

Pytania do TSUE przejawiają pewien zamysł pytającego SSR del. Kamila Gołaszewskiego, który wydając wyroki w Sądzie Okręgowym w Warszawie kilkakrotnie stwierdził już nieważność umów kredytów indeksowanych (m.in. Getin Noble Bank i Raiffeisen Polbank). Dlaczego więc pytania nie są prawidłowo postawione?

Pytanie nr 1

Po pierwsze, kwestia zasadności tak postawionego pytania jest wątpliwa. TUSE stwierdził wprost w wyroku C-26/13 (motyw 83), że jeżeli zastąpienie postanowienia nieuczciwego przepisem dyspozytywnym nie jest możliwe to umowa powinna upaść. Ten wyrok daje jasną odpowiedź na pytanie co zrobić z umową gdy nie ma przepisu dyspozytywnego, którym można zastąpić warunek nieuczciwy. Co ważniejsze, z instrukcji dla sądów krajowych w przedmiocie zadawania pytań prejudycjalnych wynika wprost, że sąd krajowy może, jeśli uzna, że orzecznictwo TSUE wystarczająco wyjaśnia wątpliwości, samodzielnie dokonać wykładni przepisów Unii Europejskiej i zastosować je w konkretnym stanie faktycznym.

Po drugie, pytanie nr 1 ma charakter sugerujący. Sąd odsyłający zakłada, że stwierdzenie nieważności ma charakter niekorzystny dla konsumenta. Takie zapatrywanie sadu potwierdza pytanie nr 3, w którym sąd dalej zakładając niekorzystność nieważności umowy rozważa zachowanie w niej jednak warunku nieuczciwego aby za wszelką cenę utrzymać umowę. Zgodnie z instrukcjami TSUE dla sądów krajowych co do formy pytań prejudycjalnych, ta sugestia sądu odsyłającego nie powinna być zawarta jednak w pytaniu tylko ewentualnie w ramach propozycji sądu odsyłającego co do odpowiedzi na pytanie lub w ramach omawiania okoliczności faktycznych we wniosku o wydanie pytania, tak aby TSUE mógł dokonać własnej niezależnej oceny tego faktu jak na przykład w wyroku TSUE C-26/13.

Po trzecie, z pytania tego nie wynika, czy za postanowienie nieuczciwe sąd uznaje jedynie postanowienie odsyłające do kursu kupna/sprzedaży jako wpływające na wykonanie umowy, co sugerowałaby treści pytania nr 4, czy postanowienie dotyczące samej zasady indeksacji. Dotychczas SSR del. Kamil Gołaszewski w swoich wyrokach wprost wskazywał, że za nieuczciwe postanowienie umowne uznaje całą indeksację.

Jeśli sąd odsyłający miał jednak na myśli sam kurs lub jeśli do takiego przekonania dojdzie TSUE po przeanalizowaniu umowy to odpowiedź TSUE może być miażdżąca, że kurs bankowy można zastąpić kursem wynikającym z ustalonych zwyczajów lub zasad słuszności, co oczywiście nie tylko przekreśli szanse frankowiczów walczących o tzw. nadpłaty czyli rozliczenie kredytu po kursie z dnia zaciągnięcia ale dodatkowo wywoła spory o to co należy rozumieć pod pojęciem kursu zgodnego z ustalonym zwyczajem lub zgodnego z zasadami słuszności. W sprawie C-26/13 TUSE uznał, że jeżeli kredytobiorcy grodzi nieważność umowy i natychmiastowe rozliczenie z bankiem to można warunek nieuczciwy zastąpić obowiązującym przepisem dyspozytywnym. Istnieje zatem duże ryzyko dla tzw. frankowiczów i powoda w tej sprawie, że przy tak sugerującym pytaniu, TSUE zajmie stanowisko, że umowa może być uzupełniona kursem zwyczajowym, cokolwiek by on oznaczał. Dla powoda w tej konkretnej sprawie efekt pytania będzie odwrotny od zamierzonego.

Jeżeli natomiast sąd odsyłający uważa, że nieuczciwa jest cała indeksacja, to jego pytanie można rozumieć w ten sposób, że kredyt w PLN należy uzupełnić o stawkę WIBOR. Oczywiście pozostaje pytanie co wówczas ze stawką LIBOR pozostałą w umowie?

Być może po prostu pytanie nie zostało dokładnie przemyśle a być może to nie sąd był ich autorem, a pytanie sugerowała strona domagająca się postawienia pytania.

Po czwarte, pozostaje tajemnicą, czy sąd odsyłający lub reprezentant strony zamierza wyjaśnić TSUE zgodnie z wymogami dla wniosków o pytania prejudycjalne orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego na tle art. 56 k.c. dotyczącego skutków umowy. W tym zakresie ciekawe będzie jak sąd odsyłający odniesie się m.in. do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 roku (sygn. akt I PK 82/08), w którym Sąd Najwyższy uznał, że zwyczaj nie stanowi oświadczenia woli i nie może go zastępować, lecz może być przydatny wyłącznie do wykładni oświadczenia, które zostało złożone. 

Pytanie nr 2

To chyba najbardziej kuriozalne i niezrozumiałe pytanie. Jednak treść pytania nr 3 sugeruje, że sąd odsyłający uważa, że skutki nieważności należy oceniać na moment wyrokowania, a skoro tak, to uważa, że są one niekorzystne dla kredytobiorcy, co wynika z treści pytania nr 1. W pytaniu nr 3, sąd odsyłający zdaje się upewniać co do poczynionych założeń.

Niemniej, gdyby oceniać upadek umowy na datę jej zawarcia, więc przed uruchomieniem kredytu to skutki takiej nieważności są neutralne dla powoda, gdyż bank mu nie udostępnił żadnej kwoty i stwierdzenie nieważności oznacza, że klient co do zasady nic nie musi zwracać bankowi. Jeśli oceniać upadek umowy na datę wyrokowania to skutki upadku umowy są dla powoda zdaniem sadu odsyłającego są niekorzystne, więc sąd najchętniej zmierzałby zdaje się do zastąpienia kursu banku innym kursem, o ile zezwoli mu na to TSUE odpowiadając na pytanie nr 1.

Pytanie nr 3

Pytanie to jedynie potwierdza logikę sądu odsyłającego. Na wypadek gdyby TSUE nie dopuścił uzupełnienia umowy o kurs zwyczajowy czy słusznościowy, to aby nie doprowadzać do upadku umowy sąd odsyłający gotów jest zastosować warunek nieuczciwy, gdyż jego zdaniem będzie to bardziej korzystne dla kredytobiorcy niż stwierdzenie upadku umowy, co jak już sąd odsyłający założył jest niekorzystne dla kredytobiorcy.

Pytanie nr 4

Sąd odsyłający pyta, czy jeśli usunie z umowy kurs kupna (ewentualnie samą zasadę indeksacji) i pozostawi stawkę LIBOR to czy umowa może pozostać w mocy, w sytuacji gdy stawka LIBOR była nierozerwalnie związana z postanowieniem o kursie kupna (ewentualnie o samej indeksacji). To pytanie należy odczytywać w kontekście wyroków SSR del. Kamila Gołaszewskiego, który uważa, że stawka LIBOR nie jest wystarczającym świadczeniem kredytobiorcy za kredyt w PLN, gdyż jest nim stawka WIBOR oraz, że taka umowa pozostawałaby sprzeczna z zamiarem stron przy podpisaniu umowy.

Szkopuł jednak w tym pytaniu jest w tym, że skoro sąd odsyłający uważa, że stawka LIBOR jest nierozerwalnie związana z indeksacją to powinien stwierdzić jej nieważność, gdyż wykonywanie umowy w takim kształcie nie jest możliwe. Zgodnie zaś z art. 6 ust. 1 dyrektywy o nieuczciwych warunkach w umowach z konsumentami, jeżeli umowa bez nieuczciwego warunku nie może być wykonywana to sąd krajowy powinien orzec jej upadek. I nie ma znaczenia przy tym, czy nieuczciwy warunek dotyka elementu przedmiotowo istotnego czy pobocznego umowy. Dyrektywa takiego kryterium nie wprowadza. Jedynym kryterium jest to, czy nieuczciwy warunek wpływa na wykonywanie umowy. W tym zakresie odpowiedź TSUE nie jest konieczna gdyż wynika to tak z samej dyrektywy jak też wyroku TSUE w sprawie C-618/10.

W świetle dotychczasowego orzecznictwa TUSE zadanie pytań jest absolutnie zbyteczne, a przy tym może być szkodliwe dla wszystkich walczących w sądach, którzy opierają swoje roszczenia tylko na nieuczciwości postanowień umownych. Jeśli w sprawie będą stawiane tylko zarzuty na abuzywność, bez innych zarzutów na nieważność umowy, to może się to skończyć zawieszeniem postępowania na okres do 2 lat.

Na przyszłość lepiej unikać stawiania pochopnych pytań licząc na to, że TSUE wyręczy kogokolwiek z jego roli jaka mu przypadła w tej farsie pt. „Kredyty frankowe”.

Barbara Garlacz – radca prawny, prowadząca sprawy sądowe dot. roszczeń powiązanych z walutą.